Προβιοτικά: μήπως να προσθέσουμε λίγα μικρόβια στη διατροφή μας;

Τι είναι τα προβιοτικά?

 

   Τα προβιοτικά, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, αποτελούν «ζωντανούς μικροοργανισμούς οι οποίοι όταν χορηγηθούν σε επαρκείς ποσότητες, μπορούν να αποφέρουν ευεργετικά αποτελέσματα στην υγεία του ατόμου». Με απλά λόγια, προβιοτικό ονομάζεται ένα μικρόβιο για το οποίο υπάρχουν ισχυρές επιστημονικές αποδείξεις πως μπορεί να προσφέρει σημαντικά οφέλη στην υγεία ενός ανθρώπου, εφόσον αυτό καταναλώνεται σε επαρκείς ποσότητες.
 Και εάν η ιδέα κατανάλωσης μικροβίων σας ξενίζει, ίσως δεν γνωρίζετε πως στον ανθρώπινο οργανισμό κατοικούν (υπό φυσιολογικές συνθήκες) πάνω από 10¹⁴ βακτήρια, τα περισσότερα εκ των οποίων εντοπίζονται κυρίως στο παχύ έντερο. Μάλιστα, πολλά από αυτά μας είναι απαραίτητα, καθώς συνθέτουν διάφορες βιταμίνες, μεταβολίζουν συστατικά των τροφίμων, που ο ανθρώπινος οργανισμός δεν μπορεί να μεταβολίσει, εμποδίζουν την εδραίωση παθογόνων μικροβίων στο έντερο καθώς και πολλά άλλα.

            Η ιδέα εξωτερικής χορήγησης μικροβίων μέσω κατάλληλα επεξεργασμένων τροφίμων με στόχο την βελτίωση της υγείας των ανθρώπων δεν είναι ιδιαίτερα καινούρια, αφού περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1907. Ωστόσο, μόλις τα τελευταία 20 χρόνια η επιστημονική κοινότητα έχει εστιάσει την προσοχή της σε αυτό το μάλλον παράδοξο εγχείρημα, με αρκετά εντυπωσιακά αποτελέσματα. Σήμερα κυκλοφορούν πλέον αρκετά προϊόντα, κυρίως γαλακτοκομικά (γιαούρτι και γάλα), τα οποία έχουν τεχνητά εμπλουτιστεί με προβιοτικά στελέχη. Ο καταναλωτής, ωστόσο, θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός καθώς δεν είναι όλα τα γαλακτοκομικά προϊόντα προβιοτικά (πρέπει να αναγράφεται ξεκάθαρα στην ετικέτα του τροφίμου «εμπλουτισμένο με προβιοτικά»).

Τα προβιοτικά έχουν αποδείξει έως τώρα την αξία τους σε έναν πολύ μεγάλο αριθμό ασθενειών, όπως σε διαταραχές του γαστρεντερικού συστήματος, στις Φλεγμονώδεις Νόσους του Εντέρου, σε  αλλεργίες, σε λοιμώξεις του αναπνευστικού και γαστρεντερικού συστήματος και στην βελτίωση της ανοσολογικής απάντησης του οργανισμού, ενώ έχει διερευνηθεί ο ρόλος τους σε πολλές ακόμα νόσους (όπως οι καρδιακές παθήσεις και ο καρκίνος) με αρκετά αισιόδοξα αποτελέσματα. Πέρα όμως από την κατανάλωση προβιοτικών από ανθρώπους που πάσχουν από κάποια ασθένεια, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι πιθανές ευεργετικές επιδράσεις τους στον υγιή πληθυσμό.

Υπάρχει λόγος κατανάλωσης προβιοτικών από έναν υγιή άνθρωπο?

            Πιθανότατα έχει τύχει σε όλους μας να ακούσουμε για τα προβιοτικά, ή να δούμε αντίστοιχα προϊόντα στα ράφια των σουπερμάρκετ. Και όπως με κάθε νέα ανακάλυψη ή καινοτομία, το ερώτημα που μας έρχεται πρώτο στο μυαλό είναι: «Θα έχω κι εγώ κάποιο όφελος από την κατανάλωση τέτοιων προϊόντων;». Παρακάτω συνοψίζονται τα ευρήματα επιστημονικών μελετών γύρω από τη χρησιμότητα των προβιοτικών σε υγιείς πληθυσμούς.

•     Καλή λειτουργία γαστρεντερικού συστήματος

Η πιο γνωστή ίσως επίδραση των προβιοτικών αφορά την υγεία και καλή λειτουργία του γαστρεντερικού συστήματος. Πράγματι, τα προβιοτικά μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση του χρόνου διέλευσης των τροφών από το γαστρεντερικό σωλήνα και στην ομαλοποίηση της γαστρεντερικής λειτουργίας, στη μείωση της δυσκοιλιότητας καθώς και στην ανακούφιση από διάφορα συμπτώματα, όπως κοιλιακό άλγος, μετεωρισμός, φούσκωμα και γουργουρητό του στομάχου και άλλα.

•    Αλλεργίες

Επιπλέον, τα προβιοτικά φαίνεται να έχουν οφέλη σε περιπτώσεις αλλεργίας, και ειδικότερα στην εμφάνιση εκζέματος. Καθώς οι αλλεργίες είναι αυτοάνοσες παθήσεις, οι οποίες εμφανίζονται συνήθως στα πρώτα χρόνια ζωής ενός ανθρώπου, τα προβιοτικά θα πρέπει να καταναλώνονται ήδη από την προγεννητική περίοδο (δηλαδή από την έγκυο) και στη συνέχεια από το μωρό προκειμένου να αποφέρουν τα οφέλη τους. Επίσης, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τα προβιοτικά δεν έχουν την ίδια σημασία για όλα τα είδη αλλεργιών, αλλά αφορούν κυρίως την πρόληψη του εκζέματος.

•     Αναπνευστικές και γαστρεντερικές λοιμώξεις

            Άλλο όφελος από την κατανάλωση τέτοιων προϊόντων αφορά την πρόληψη κοινών αναπνευστικών και γαστρεντερικών ασθενειών σε μικρά παιδιά αλλά και σε ενήλικες. Μελέτες έχουν δείξει ότι η ημερήσια κατανάλωση συγκεκριμένων προβιοτικών στελεχών είναι δυνατόν να μειώσει την εμφάνιση κοινού κρυολογήματος, γρίπης, διαρροϊκών επεισοδίων και άλλων παρόμοιων ασθενειών ή ακόμα και την διάρκεια των συμπτωμάτων τους, με αποτέλεσμα λιγότερες μέρες απουσίας από τον παιδικό σταθμό ή από τον εργασιακό χώρο αντίστοιχα.

•     Kολπίτιδα (στις γυναίκες)

            Μια άλλη ενδιαφέρουσα επίδραση της κατανάλωσης προβιοτικών αφορά στην πρόληψη της κολπίτιδας και γενικά των μολύνσεων του κόλπου στις γυναίκες. Με δεδομένο ότι τέτοιου είδους μολύνσεις είναι ιδιαίτερα συνηθισμένες στις γυναίκες, ακόμα και όταν δεν συνυπάρχει κανένα σύμπτωμα, η κατανάλωση προβιοτικών είναι ιδιαίτερα ελκυστική. Αρκετές μελέτες έχουν όντως δείξει πως η ημερήσια κατανάλωσή τους έχει ουσιαστικά αποτελέσματα στη μείωση του κινδύνου για αυτές τις μολύνσεις, ακόμα και σε γυναίκες με ιστορικό.

ü    Στοματική υγεία

            Όσο παράδοξο και αν ακούγεται, τα προβιοτικά έχουν φανεί ωφέλιμα ακόμα και για τη διατήρηση της στοματικής υγείας, αφού μειώνουν τα επίπεδα παθογόνων μικροοργανισμών που κατοικούν στη στοματική κοιλότητα και προκαλούν τερηδόνα (Streptococcus mutans). Πρέπει, ωστόσο, να σημειωθεί εδώ ότι οι προβιοτικοί μικροοργανισμοί που έχουν μελετηθεί γι’ αυτή τους την ιδιότητα ανήκουν σε διαφορετικά είδη από αυτούς που αποφέρουν τα οφέλη τους στο γαστρεντερικό σύστημα.

•   Βελτίωση ανοσολογικών μηχανισμών

            Σημαντική φαίνεται να είναι και η επίδραση των προβιοτικών σε ανοσολογικούς δείκτες και στην πρόληψη της μειωμένης ικανότητας καταπολέμησης ασθενειών, που παρατηρείται έντονα στους ηλικιωμένους. Η κατανάλωση τους έχει συσχετιστεί με βελτίωση διάφορων δεικτών φλεγμονής στο αίμα, οδηγώντας στο συμπέρασμα ότι τα προβιοτικά μπορούν να συμβάλλουν στην καλύτερη ανοσολογική απάντηση του οργανισμού σε περιπτώσεις ιώσεων ή ακόμα και καρκίνου.

•      Άλλα οφέλη

Τα προβιοτικά έχουν ακόμα εξεταστεί και σε διάφορες άλλες περιπτώσεις, όπως στην πρόληψη καρκίνου και των καρδιαγγειακών νοσημάτων, στη βελτίωση λιπιδαιμικού προφίλ, στην παχυσαρκία και άλλα, ωστόσο τα αποτελέσματα των μελετών δεν είναι αρκετά συναφή ώστε να υπάρξει ένα γενικευμένο συμπέρασμα.

Είναι τα προβιοτικά το κλειδί για την υγεία;

Παρά τις πολυάριθμες ευεργετικές επιδράσεις των προβιοτικών στην υγεία, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι δεν αποτελούν πανάκεια για όλες τις παθήσεις, ούτε μπορούν να υποκαταστήσουν μία ισορροπημένη διατροφή μαζί με έναν υγιεινό τρόπο ζωής. Άλλωστε, τα προβιοτικά έχουν και αυτά κάποιους περιορισμούς.

Καταρχάς, τα ευεργετικά τους αποτελέσματα γίνονται εμφανή μόνο κατά την διάρκεια κατανάλωσης τους, ενώ παύουν με την διακοπή της. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ένα άτομο θα πρέπει (θεωρητικά) να τα καταναλώνει εφ’ όρου ζωής για να απολαμβάνει σε μόνιμη βάση τα οφέλη τους. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι η κατανάλωσή τους, έστω και αποκλειστικά σε περιπτώσεις κάποιας ασθένειας, δεν είναι χρήσιμη.

Ακόμα, δεν θα πρέπει να θεωρούμε ότι όλα τα είδη προβιοτικών μικροοργανισμών έχουν και όλες τις προαναφερθείσες επιδράσεις στην υγεία: κάθε μικρόβιο μπορεί να επιδείξει και διαφορετική συμπεριφορά στον οργανισμό, με αποτέλεσμα να μην είναι όλα τα προβιοτικά στελέχη κατάλληλα για όλες τις παθήσεις. Δυστυχώς, ένας καταναλωτής που δεν παρακολουθεί τις επιστημονικές εξελίξεις σε αυτό τον τομέα δεν έχει άλλο τρόπο να μάθει για το ποιο μικρόβιο κάνει τι, παρά μόνο να εμπιστευτεί τους παρασκευαστές των ανάλογων τροφίμων, που υποχρεούνται να το αναγράφουν στις ετικέτες των προϊόντων τους.

Τέλος, και ίσως το πιο σημαντικό μειονέκτημα τους, είναι το ότι το μεγαλύτερο μέρος έρευνας γύρω από τα προβιοτικά είναι χρηματοδοτούμενο από μεγάλες εταιρίες που αποσκοπούν στην οικονομική εκμετάλλευσή τους. Αποτέλεσμα αυτού είναι πολλές φορές τα προϊόντα που κυκλοφορούν στην αγορά να μην ανταποκρίνονται πλήρως σε αυτά που αναγράφονται στις ετικέτες τους. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι τέτοιου είδους προϊόντα αποτελούν πάρα πολύ συχνά αντικείμενα εξέτασης των αρμόδιων φορέων των ευρωπαϊκών κρατών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίοι απορρίπτουν κατά δεκάδες τους ισχυρισμούς υγείας που αναγράφονται ως μη επαρκώς τεκμηριωμένους.

            Παρ’ όλα αυτά, τα προβιοτικά αποδεικνύουν την αξία τους σε όλο και περισσότερες έρευνες και δεν θα είναι άξιο απορίας το εάν σε λίγο καιρό η κατανάλωσή τους περιλαμβάνεται και επισήμως πλέον στις συστάσεις περί διατήρησης της συνολικής υγείας από τους διάφορους οργανισμούς υγείας ανά τον κόσμο.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

FAO/WHO (2001) Health and nutritional properties of probiotics in food including powder milk with live lactic acid bacteria. Cordoba, Argentina

Tang ML, Lahtinen SJ & Boyle RJ (2010) Probiotics and prebiotics: clinical effects in allergic disease. Curr Opin Pediatr 22, 626-634

Tiihonen K, Ouwehand AC & Rautonen N (2010) Human intestinal microbiota and healthy ageing. Ageing Res Rev 9, 107-116.

International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics (http://www.isapp.net/)